Betraying Spinoza - The Renegade Jew Who Gave Us Modernity

این کتاب را استاد کلاس فلسفه مدرن در همان نصف ترمی که در کلاسش نشستم معرفی کرد. کتاب را خانم ربکا گلدشتاین استاد فلسفه و رمان نویس آمریکایی نوشته است و در سال 2006 منتشر شده است. کتاب مروری است بر آثار و تفکرات فیلسوف معاصر باروک اسپینوزا البته با نگاه خاصی که متاثر از فلسفه ی اسپینوزا است. اسپینوزا به عنوان مهم ترین منطق گرای قرن هفدهم میلادی و شاید تمام اعصار شناخته می شود. گلداشتاین در چند قسمت کتاب او را به عنوان اولین فیلسوف سکولار دوران مدرن نام می برد و نگرش او به جهان را الهام بخش بسیاری از متفکران معاصر می داند. به عقیده ی گلدشتاین نحوه ی نگرش گلدشتاین بر جهت گیری علم در دوران معاصر تاثیرگذار بوده است، به عنوان مثال اینشتین خود را پیرو اسپینوزا می داند و خود را به همان خدای اسپینوزا معتقد می داند. خدایی که به عقیده ی اسپینوزا خود طبیعت است. 

اسپنوزا به طور خاص اعتقاد دارد که اگر خدایی وجود دارد بایستی بتوان وجود او را با روش منطقی اثبات کرد و جایی برای ایمان باقی نمی ماند که خود در این باور متاثر از مقالات دکارت است. اسپینوزا وجود وحی و ارتباط با ماورا و معجزات را انکار می کند. اسپینوزا که یهودی زاده است بر این اعتقاد است که تورات از سوی ها-شم (یکی از نام های خداوند نزد یهود) نیامده است و از ها-شم به موسی دیکته نشده است و بلکه توسط چندین نویسنده ی مختلف در بازه های زمانی مختلف نوشته شده است و دارای تناقضات درونی می باشد.

اعتقادات مذهبی اسپینوزا باعث می شود که او از سوی جامعه ی یهود طرد شود و در «حرم» قرار داده شود، به این معنی که هیچ یهودی اجازه ندارد با او صحبت کند، با او مکاتبه کند و یا هیچ خیری در حق او انجام بدهد و حتی نمی تواند با او زیر یک سقف بایستد. خواندن کتاب هایش بر هر یهودی حرام است و کتاب هایش ممنوعیت چاپ دارند. استاد کلاس ما تعریف می کرد که ممنوعیت کتاب هایش در سرزمین اسراییل هنوز پابرجاست و یک بار اگر اشتباه نکنم در سفرش به اسراییل کتاب اسپینوزا را در فرودگاه از او گرفته اند و همان جا آتش زده اند.

گلداشتاین خود داستانی شبیه به اسپینوزا داشته است. در یک خانواده ی یهودی در نیویورک متولد شده است، به مدرسه ی تک جنسیتی یهودیان رفته است . طبق سنت یهودیان زمانش در سن هفده سالگی نامزد کرده است. قسمت مفصلی از کتاب در توصیف معلم مدرسه اش می گذرد که چطور داستان اسپینوزا را به عنوان یک نمونه ی انسانی که از ایمان خودش و مذهب قومش برگشته است برای شان تعریف می کرده است و چطور هشدارشان می داده است که اگر ایمان شان را از دست بدهند چنان عاقبتی در انتظارشان خواهد بود.

گلداشتاین نهایتاً به کالج بارنارد می رود و در مقطع بعدی دکترای فلسفه اش را از پرینستون می گیرد بدون این که علاقه ای به اسپینوزا داشته باشد. بعدها که به عنوان مدرس به بارنارد باز می گردد مجبور می شود درس فلسفه مدرن را ارائه کند و در آن از اسپینوزا سخن بگوید و مجبور می شود تا اسپینوزا را بیشتر و دقیق تر بخواند. آن چه معلم دبیرستان شان آنها را از آن نهی می کرده است اتفاق می افتد و او علاقمند به اسپینوزا می شود. 

گلداشتاین راوی محقی است برای روایت کردن اسپینوزا که گرچه در هلند قرن هفدهم زاده نشده است اما در فضایی شبیه به همان جامعه یهودی رشد کرده است و می توان برای شناخت اسپینوزا به او و فهمش از فلسفه ی اسپینوزا و روایت اش از عقایدی که آبستن چنین تفکری شده است اعتماد کرد. 

***

پ.ن 1 : شاید برای شما هم مثل من جالب باشد بدانید که ربکا گلداشتاین بعد از جدا شدن از همسر اولش با دانشمند رشته ی علوم اعصاب شناختی معروف دانشگاه هاروارد، استیون پینکر ازدواج کرده است.
پ.ن 2 : در ترجمه ی بعضی اصطلاحات دقیق نبودم و این بیشتر از آشنایی کم من با فلسفه است. rationalist را منطق گرا ترجمه کرده ام که انگار عقل گرا یا خردگرا ترجمه ی دقیق تر و مصطلح تری است. از سر ارادت استادمان و خانوم گلداشتاین به اسپینوزا نوشته ام که شاید اسپینوزا را بتوان مهم ترین خردگرای تمامی اعصار دانست که این جمله درستی نیست. خردگراتر از او چه در اعصار طلایی فلسفه و چه در اعصارجدیدتر بوده اند.
پ.ن 3:  مثالی که از اینشتین آوردم به عنوان نزدیکی صاحبان دانش معاصر به اسپینوزا در حقیقت مثالی برای آن ادعا نیست، اینشتین موقعیت مشابهی نسبت اسپینوزا داشت و دور از ذهن نیست رفتنش به چنان راهی. آن ادعا مثال ها و دلایل دیگری می طلبد.
پ.ن 4: هَ-شم یکی از نام های خداوند نزد یهود نیست. هَ-شم می شود الاسم. یهودیان طبق هلاخا (شریعت یهود) نمی توانند اسم خدا را به زبان بیاورند و مجبورند او را به نام هَ-شم صدا کنند.